رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری اعلام کرد که طبق بررسی‌های اولیه، ممکن است معادن گمشده هخامنشی در دامنه‌های کبیرکوه آبدانان در استان ایلام کشف شده باشد.
به گزارش هنرنشان، محمدابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، صبح روز جمعه بیست‌ودوم فروردین‌ماه ۱۴۰۴ در سفر خود به شهرستان آبدانان در استان ایلام برای نظارت بر کاوش‌های باستان‌شناسی، از احتمال کشف معادن هخامنشی در این منطقه خبر داد.
زارعی با بیان اینکه این معادن به‌عنوان منبع اصلی تأمین سنگ‌های مورد استفاده در ساخت کاخ داریوش بزرگ در شهر باستانی شوش مطرح شده‌اند، در صورت قطعیت این موضوع، این کشف را یکی از مهم‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی در خاورمیانه در سال‌های اخیر عنوان کرد.
او افزود: این فرضیه منحصربه‌فرد، نخستین بار توسط محمد حیدری، معلم آبدانانی، مطرح شد و با ارزیابی اولیه لقمان احمدزاده شوهانی، باستان‌شناس پایگاه میراث‌جهانی شوش، همراه شد. این یافته از طریق تلفیق بررسی‌های میدانی، داده‌های ماهواره‌ای و مطالعات زمین‌شناسی امکان‌پذیر شده است. بر این اساس، تیم پژوهشی تحت نظر پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری موفق به شناسایی ساختار و بقایای معدن‌کاری عظیم هخامنشی، ابزارهای برش سنگ، شواهد استخراج و مقادیر چشمگیری از سنگ آهن در کنار سنگ‌های آهکی شدند؛ سنگ آهنی که احتمالاً در ساخت بست‌های فلزی در معماری سنگی هخامنشی به‌کار می‌رفته است.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با اشاره به کتیبه یادبود بنیاد کاخ آپادانا در شوش، اظهار داشت: داریوش بزرگ در این کتیبه به محل تأمین سنگ‌های استفاده‌شده در این کاخ با نام «ابیرادوش» اشاره کرده است، اما محل دقیق این معدن تاکنون ناشناخته مانده بود. کشف معادن در دامنه‌های کبیرکوه در آبدانان ایلام می‌تواند این معمای تاریخی دوهزارساله را حل کند.
زارعی با بیان اینکه این کشف نه تنها پنجره‌ای نو به فرایندهای ساخت و تأمین مصالح در امپراطوری هخامنشی می‌گشاید، بلکه می‌تواند به بازنگری در شبکه‌های حمل‌ونقل، مدیریت منابع و فناوری‌های سنگ‌تراشی دوران باستان کمک کند، افزود: مسیر احتمالی حمل‌ونقل این سنگ‌ها از آبدانان به شوش، ترکیبی از جاده‌های کوهستانی و مسیرهای آبی از طریق رودخانه کرخه بوده است. فاصله این معادن تا شوش حدود ۱۵۰ کیلومتر برآورد می‌شود.
زارعی اظهار امیدواری کرد که این کشف و پژوهش‌های پیوست آن، نه تنها گامی بزرگ در درک معماری و فناوری ساخت در عصر هخامنشی است، بلکه می‌تواند مبنایی برای ثبت‌جهانی این معادن در فهرست میراث جهانی یونسکو و توسعه پایدار گردشگری علمی و فرهنگی در منطقه زاگرس میانی باشد.
وی در پایان افزود: این کشف، در صورت تأیید نهایی ارتباط با «ابیرادوش»، می‌تواند معادل کشف معدن مرمر در آتن برای ساخت پارتنون در تاریخ معماری جهان باشد.
تیمی از پژوهشگران ایرانی توانسته‌اند سه معدن سنگ در ارتفاعات کبیرکوه استان ایلام را شناسایی کنند که احتمالاً منبع اصلی تأمین سنگ و مصالح برای ساخت کاخ‌های داریوش بزرگ در شوش بوده‌اند.
لقمان احمدزاده شوهانی، سرپرست پروژه و باستان‌شناس، جزئیات این کشف مهم را در میان گذاشت.
کشفی که تاریخ و جایگاه برجسته مهندسی معماری ایران را بیش از پیش نمایان می‌کند
احمدزاده در آغاز صحبت‌های خود به نحوه کشف این معادن اشاره می‌کند: ۱۰ مهرماه، به‌طور کاملاً اتفاقی ویدئویی از یک کوهنورد به نام محمد حیدری در اکسپلور اینستاگرام دیدم. او در حال معرفی معادنی در کبیرکوه بود و تصور می‌کرد این سنگ‌ها برای ساخت آسیاب استفاده می‌شده‌اند. اما چیزی که دیدم، با چیزی که او تصور می‌کرد، تفاوت اساسی داشت. شیوه استخراج این سنگ‌ها شباهت زیادی به روش‌های دوره هخامنشی داشت و بلافاصله فهمیدم که این موضوع باید بررسی و پیگیری شود.
نقش بی‌نظیر محمد حیدری در کشف معادن
احمدزاده ادامه می‌دهد: بدون همراهی و دقت‌نظر محمد حیدری، این کشف ممکن نبود. او سه معدن را شناسایی کرده بود که شواهد زیادی از بهره‌برداری مهندسی‌شده در دوران باستان داشتند. این معادن، نه‌تنها از نظر مکان‌یابی، بلکه از نظر الگوهای برداشت سنگ، با معادن دوره هخامنشی هماهنگ بودند.
بازخوانی یک راز تاریخی: ابیرادوش و معادن آبدانان
به گفته احمدزاده، این کشف سرنخی جدید از محل استخراج سنگ‌های کاخ داریوش بزرگ به‌دست می‌دهد. در نبشته معروف که بر کاخ آپادانا شوش حک شده، از منطقه‌ای به نام ابیرادوش به عنوان محل استخراج سنگ‌های کاخ یاد شده است. تا پیش از این، مکان دقیق ابیرادوش در تاریخ گم بود، اما اکنون شواهد جدید می‌تواند نشان دهد که به احتمال بسیار زیاد معادن کشف‌شده در آبدانان همان نقطه گمشده‌اند.
فناوری مدرن در خدمت تاریخ
سرپرست پروژه همچنین به استفاده از فناوری‌های نوین اشاره کرد و گفت: در مرحله دوم پروژه، با بهره‌گیری از فناوری‌های سنجش از دور، مدل‌سازی سه‌بعدی و تحلیل‌های پتروگرافی، در تلاشیم تا مسیرهای انتقال سنگ از آبدانان به شوش را بازسازی کنیم. این تحقیق می‌تواند نشان دهد که چگونه سنگ‌های عظیم و سنگین از کوه‌های زاگرس به شوش منتقل می‌شده‌اند.
احیای یک روایت تاریخی شگفت‌انگیز
احمدزاده تأکید کرد: این کشف نه‌تنها به ما کمک می‌کند تا به گمشده‌های تاریخ پی ببریم، بلکه یک روایت فراموش‌شده از دانش مهندسی، معماری و مدیریت منابع در دوران هخامنشی را بازخوانی کنیم. این معادن، اگر همان ابیرادوش باشند، بخشی از تمدنی بوده‌اند که هنوز هم شگفتی‌ساز است.
او در پایان خاطرنشان کرد: این کشف، اگر با آزمایش‌های دقیق‌تری تأیید شود، می‌تواند چشم‌اندازهای جدیدی را برای ثبت‌جهانی این معادن در یونسکو، توسعه گردشگری فرهنگی در منطقه و پژوهش‌های علمی در مورد فناوری‌های ساخت در دوران هخامنشی فراهم آورد.
