چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «مرکز مشاوره و ارائه خدمات تخصصی معاونت فناوری و کاربردسازی پژوهشگاه» با حضور جمعی از مدیران، استادان و پژوهشگران حوزه زبان و فرهنگ برگزار شد.
به گزارش هنرنشان، این نشست که به معرفی فعالیت‌ها، سیاست‌ها و راهبردهای پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون اختصاص داشت، با حضور اعظم موسوی رئیس مرکز مشاوره و ارائه خدمات تخصصی، علیرضا قلی‌نژاد سرپرست معاونت فناوری و کاربردسازی، و اعضای هیئت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی برگزار شد.
در آغاز برنامه، اعظم موسوی با ابراز خرسندی از برگزاری چهارمین نشست، هدف از تشکیل این جلسات را گسترش تعاملات علمی و ایجاد پیوند میان پژوهشگران حوزه‌های میان‌رشته‌ای عنوان کرد و گفت: زبان‌شناسی یکی از بازوان علمی پژوهشگاه است که با فعالیت‌های میان‌رشته‌ای خود در شناخت و پاسداری از میراث زبانی، نقشی مؤثر در اعتلای دانش بومی و ملی ایفا می‌کند. امیدواریم نشست‌های این مرکز گامی مؤثر در توسعه علمی، افزایش هم‌افکری و تعاملات بین پژوهشکده‌ها و ذینفعان داخلی و بیرونی پژوهشگاه باشد.
زبان؛ ساختار پنهان فرهنگ
در ادامه، علیرضا قلی‌نژاد سرپرست معاونت فناوری و کاربردسازی پژوهشگاه، ضمن قدردانی از تلاش‌های پژوهشکده زبان‌شناسی، به جایگاه این حوزه در نظام فرهنگی کشور پرداخت و اظهار کرد: زبان نه تنها ابزار انتقال مفاهیم است، بلکه بستر شکل‌گیری واقعیت‌های تاریخی و فرهنگی یک ملت محسوب می‌شود. بسیاری از لایه‌های پنهان میراث‌فرهنگی ما در زبان‌های غیررسمی و گویش‌های محلی نهفته است. این زبان‌ها واسطه‌هایی هستند که ارزش‌های فرهنگی و تاریخی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کنند. پژوهشکده زبان‌شناسی با رسالت علمی خود می‌تواند این میراث پنهان را آشکار کند و نقش بنیادینی در شناخت هویت فرهنگی ایران ایفا نماید.
پژوهشکده زبان‌شناسی؛ نگهبان میراث گفتار و نوشتار
در بخش بعدی نشست، مرضیه صناعتی، رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون، ضمن معرفی تاریخچه و ساختار پژوهشکده گفت: این پژوهشکده از اوایل دهه هفتاد با عنوان پژوهشکده زبان و گویش آغاز به کار کرد و از سال ۱۳۸۶ به پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون تغییر نام داد تا گستره فعالیت‌های آن با عنوان جدید هم‌خوانی داشته باشد. پژوهشکده از سه گروه اصلی تشکیل شده است: گروه زبان و گویش‌های رایج، گروه زبان‌های باستانی و متون کهن، و گروه متون و کتیبه‌های دوران اسلامی.
او افزود: ما امروز در پژوهشکده‌ای فعالیت می‌کنیم که هم با میراث منقول مانند متون و کتیبه‌ها سر و کار دارد و هم با میراث نامنقول مانند گویش‌ها و زبان‌های محلی. این پژوهشکده نقشی حاکمیتی دارد و علاوه بر پژوهش‌های علمی، مرجع سیاست‌گذاری در حوزه میراث زبانی کشور نیز هست. ثبت، مستندنگاری و احیای پیکره‌های زبانی و داده‌های گویشی نه تنها برای هویت فرهنگی بلکه برای هویت ملی ما اهمیت دارد.
صناعتی همچنین به برگزاری همایش‌های علمی از جمله «همایش میراث زبانی ایران» اشاره و تصریح کرد: ششمین همایش میراث زبانی در بهمن‌ماه امسال برگزار خواهد شد. همچنین دو مجله تخصصی پژوهشکده، یعنی مطالعات اسناد کتیبه‌دار میراث فرهنگی و گویش‌پژوهی در مراحل دریافت رتبه علمی قرار دارند.
کتیبه‌ها؛ روایتگران سنگی تاریخ ایران
در ادامه نشست، آزاده حیدرپور، رئیس گروه زبان‌های باستانی و متون کهن، به بیان دستاوردهای این گروه پرداخت و گفت: به استناد پیشینه هفت‌هزار ساله تمدن ایران، گروه زبان‌های باستانی و متون کهن مأموریت دارد تا کتیبه‌ها، سکه‌ها، مهرها و متون کهن را بررسی و مستند کند. این آثار حامل اطلاعات گرانبهایی از فرهنگ، اسطوره‌ها و ساختارهای اجتماعی ایران باستان هستند. شناخت آن‌ها در حقیقت شناخت ریشه‌های هویت ایرانی است.
او با اشاره به تشکیل بانک داده‌های اطلاعاتی کتیبه‌ها و اشیای منقول و غیرمنقول افزود: از سال ۱۳۸۹ تاکنون بخش بزرگی از داده‌های مربوط به کتیبه‌های فارسی میانه تخت جمشید، سکه‌های ساسانی و مهرهای تاریخی گردآوری و دیجیتال‌سازی شده است. همچنین پژوهش‌هایی میان‌رشته‌ای در زمینه تاریخ، زبان‌شناسی تاریخی و اسطوره‌شناسی در حال انجام است تا به یاری آن بتوانیم روایت‌های تاریخی را با داده‌های مادی و زبانی پیوند دهیم.
متون اسلامی؛ گنجینه اندیشه و تمدن ایرانی-اسلامی
در ادامه، شمسی خادملو، رئیس گروه متون و کتیبه‌های دوران اسلامی، با بیان پیشینه شکل‌گیری این گروه از سال ۱۳۵۲ در مرکز باستان‌شناسی ایران، گفت:هدف گروه، شناسایی، مستندسازی و معرفی متون و اسناد تاریخی از دوران اسلامی تا پایان دوره قاجار است. ما در این گروه تلاش می‌کنیم تا با احیای میراث مکتوب، اندیشه‌های ناب فارسی و عربی را استخراج و در اختیار پژوهشگران قرار دهیم.
او با اشاره به دستاوردهای علمی گروه اظهار کرد: کار بر روی کتیبه‌های تاریخی، سکه‌ها، مهرها و گورستان‌های بزرگ ایران از جمله تخت فولاد اصفهان، ظهیرالدوله، ابن بابویه و حافظیه شیراز بخشی از فعالیت‌های گروه است. همچنین چاپ نسخه‌های خطی تصحیح‌شده مانند دیوان الفت اصفهانی و دیوان شاکر نهاوندی در دستور کار قرار دارد. یکی از برنامه‌های کلیدی ما تدوین شناسنامه‌های علمی برای هر اثر است تا پژوهشگران بتوانند بر اساس استانداردهای واحد علمی، داده‌ها را بررسی و مستندسازی کنند.
گویش‌ها؛ بازتاب زنده میراث فرهنگی ایران
در بخش پایانی، فریار اخلاقی، رئیس گروه زبان و گویش‌های رایج، با تأکید بر تنوع قومی و زبانی ایران گفت: ایران از نظر تنوع زبانی یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان است. در فواصل کوتاه جغرافیایی، گونه‌های زبانی متفاوتی وجود دارد که هر یک بخشی از میراث فرهنگی ناملموس ما را شکل می‌دهند. وظیفه ما در گروه زبان و گویش‌های رایج، مستندسازی، بررسی و پاسداری از این گنجینه زنده است.
او با اشاره به «طرح ملی اطلس زبانی ایران» افزود: طرح اطلس زبانی ایران که ریشه در دهه ۱۳۵۰ دارد، از سال ۱۳۸۰ در پژوهشگاه احیا شده و اکنون بیش از ۲۷ هزار مصاحبه زبانی از روستاهای سراسر کشور در آرشیو آن موجود است. بخش عمده‌ای از این داده‌ها دیجیتال‌سازی شده و در سامانه اطلس بارگذاری شده است تا نقشه‌های زبانی کشور به صورت رایانه‌ای قابل مشاهده و تحلیل باشند.
اخلاقی با اشاره به همکاری‌های بین‌المللی در این حوزه اظهار کرد: در قالب تفاهم‌نامه با بنیاد سعدی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ثبت و مستندسازی گونه‌های زبانی تاجیکستان نیز در دستور کار قرار گرفته است. همچنین در سال‌های اخیر نشست‌های تخصصی متعددی به مناسبت روز جهانی زبان مادری برگزار شده است.
زبان، پل پیوند میان گذشته و آینده
در پایان نشست، اعظم موسوی ضمن قدردانی از تلاش اعضای پژوهشکده زبان‌شناسی، ابراز امیدواری کرد که برگزاری این نشست‌ها به تقویت همکاری‌های علمی و پژوهشی میان پژوهشکده‌ها و مراکز دانشگاهی کشور بی‌انجامد و افزود: زبان، میراثی زنده و پیونددهنده میان گذشته و آینده است؛ حفظ و شناخت آن، پاسداری از ریشه‌های فرهنگی و هویتی ماست.
